Józef Mackiewicz

Józef Mackiewicz h. Bożawola (ur. 1 kwietnia 1902, Sankt Petersburg, zm. 31 stycznia 1985, Monachium) – polski pisarz i publicysta.

Dzieciństwo i lata szkolne

Ojciec J. Mackiewicza, Antoni, pochodzący z rodziny szlacheckiej był dyrektorem i współwłaścicielem petersburskiej firmy importującej wina, jego matka, Maria z Pietraszkiewiczów, pochodziła z Krakowa. Józef był bratem Stanisława i Seweryny, matki Kazimierza Orłosia i babki Macieja Orłosia. W 1907 r. rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie trzy lata później Józef rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym. Będąc uczniem szóstej klasy gimnazjum, jako siedemnastolatek, wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po jej ukończeniu, mimo braku matury, rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył. Studiował także na powstałym w Wilnie Uniwersytecie Stefana Batorego. Z powodów finansowych studiów nie ukończył lecz najprawdopodobniej otrzymał absolutorium.

Początki pracy dziennikarskiej, komplikacje życia prywatnego

Pierwsze artykuły opublikował na początku lat 20. W latach 1923-1939 J. Mackiewicz pracował w wychodzącym w Wilnie Słowie, którego redaktorem naczelnym był jego starszy brat, Stanisław Mackiewicz. Nieudane małżeństwo, jakie zawarł w 1924 roku z nauczycielką Antoniną Kopańską (z którą miał córkę Halinę), rozpadło się po kilku latach. Po rozejściu się z żoną związał się na krótko z Wandą Żyłowską (zmarłą w czasie wojny), z którą miał córkę Idalię, która po wojnie nie emigrowała do Polski i aż do śmierci w 2000 roku mieszkała w Wilnie (syn Idalii jest obywatelem Litwy). Ożenił się ponownie w 1938 (ślub prawosławny) z pracującą w Słowie Barbarą Toporską (z tego związku nie miał dzieci). W roku 1973 – po śmierci Antoniny Kopańskiej – Barbara i Józef zawarli ślub katolicki.

Pisarz w konflikcie ze zmieniającymi się władzami

W 1936 roku Józef Mackiewicz wydał tom nowel 16. między trzecią i siódmą, a następnie, w 1938 r. Bunt rojstów, będący wyborem reportaży pisanych dla Słowa. W tym samym roku, w proteście przeciw polityce państwa na kresach przechodzi na prawosławie. Po wkroczeniu Sowietów do Polski uciekł do Kowna, jednak w listopadzie 1939 r. po przejęciu Wilna przez Litwinów powrócił i wydawał jedną z dwóch ukazujących się w Wilnie gazet codziennych – Gazetę Codzienną.

W maju 1940 rząd litewski pozbawił go prawa publikacji, a gdy 15 czerwca 1940 r. Wilno ponownie przeszło w ręce sowieckie, zarabiał na życie, pracując jako drwal i woźnica (jak sam wyznał w wywiadzie udzielonym Bronisławowi Mamoniowi z "Tygodnika Powszechnego": był wtedy "furmanem konnego wozu ciężarowego").

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941, Niemcy zaproponowali mu redagowanie pisma w języku polskim, jednak J. Mackiewicz stanowczo odmówił.
Sprawa wyroku śmierci

Na przełomie 1942-1943 roku Józef Mackiewicz został skazany przez sąd specjalny AK na karę śmierci (chociaż w 1942 roku nic nie opublikował w czasopismach wydawanych przez Niemców). Sergiusz Piasecki, kierujący Egzekutywą AK, odmówił zastrzelenia Mackiewicza, zaś ppłk Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego, podjął decyzję o jego uniewinnieniu. Do dzisiaj nie są jasne okoliczności wydania wyroku śmierci, prawdopodobnie stała za tym agentura sowiecka w szeregach AK - sprawę tę drobiazgowo analizuje prof. Włodzimierz Bolecki w książkach: "Ptasznik z Wilna (o Józefie Mackiewiczu)", [pod pseudonimem Jerzy Malewski], Wydawnictwo ARKA, Kraków, 1991; "Wyrok (na Józefa Mackiewicza)", [pod pseudonimem Jerzy Malewski], Wydawnictwo POLONIA, Londyn, 1991; "Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu (Zarys monograficzny)", Wydawnictwo Arcana, seria Arkana literatury, Kraków, 2007.

Relacja z Katynia

W maju 1943 po odkryciu przez Niemców w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok. Po powrocie w Gońcu Codziennym ukazał się wywiad z J. Mackiewiczem pt. "Widziałem na własne oczy", w którym zrelacjonował pobyt w miejscu kaźni polskich oficerów. Za ten wywiad PPR wydała na Józefa Mackiewicza wyrok śmierci.

Lata powojenne - emigracja

Uciekając przed ponowną okupacją sowiecką w 1944 r., J. Mackiewicz wraz z żoną przedostali się do Warszawy. Udało im się opublikować trzy numery pisma Alarm, gdzie dowodzili, że wygrana Sowietów w wojnie z Niemcami oznacza dla Polski kolejną okupację, tym razem sowiecką. Wciąż uciekając przed Sowietami, jesienią 1944 r. Mackiewiczom udało się dotrzeć do Krakowa; J. Mackiewicz napisał tutaj broszurę Optymizm nie zastąpi nam Polski. W styczniu 1945 r. Mackiewiczowie wyjechali do Rzymu i na zlecenie Biura Studiów 2 Korpusu Polskiego J. Mackiewicz opracował białą księgę o mordzie katyńskim - "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów" z przedmową gen. Andersa - ukazała się w roku 1948.

W 1945 roku Józef Mackiewicz został oczyszczony z zarzutu kolaboracji z hitlerowcami przez sąd koleżeński Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W Rzymie ukazał się też reportaż J. Mackiewicza o mordzie w Ponarach.

W latach 1946-1947 J. Mackiewicz zaczął regularnie publikować w kilku pismach emigracyjnych, m.in. w paryskiej Kulturze. Współpracował z emigracyjną prasą litewską, ukraińską, białoruską i rosyjską. W tym też czasie Mackiewiczowie przenieśli się do Londynu. W roku 1949 Mackiewicz opublikował w Szwajcarii, w tłumaczeniu na język niemiecki swoją książkę o Zbrodni katyńskiej. Później ukazywała się w tłumaczeniu na inne języki. Autor nie chciał jej wydawać po polsku, aby nie robić konfliktu z generałem Władysławem Andersem, gdyż książka "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów" z przedmową generała już się ukazała.

Rok 1951 to przede wszystkim publikacja The Katyń Wood Murders, pierwszej książki na temat zbrodni katyńskiej w języku angielskim. Kilka miesięcy później J. Mackiewicz został powołany przez komisję Kongresu USA do zbadania zbrodni katyńskiej jako świadek i jednocześnie ekspert.

Ostatnie lata w Monachium

W 1955 r. Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium. Tu żyli oboje aż do śmierci, utrzymując się z mizernych honorariów za publikacje. Ukazały się wtedy też dwie kolejne książki J. Mackiewicza: Droga donikąd i Karierowicz. Dwa lata później wydana została Kontra, powieść o Kozakach dońskich, walczących w II wojnie światowej przeciw Sowietom, a następnie, na podstawie układu w Jałcie, wydanych przez aliantów Sowietom. W 1962 r. ukazała się Sprawa pułkownika Miasojedowa oraz wydane własnym nakładem Zwycięstwo prowokacji, rzecz o przyczynach rozprzestrzeniana się komunizmu na świecie. Kolejne książki J. Mackiewicza to wydany w 1964 r. zbiór nowel Pod każdym niebem (ponowne wydanie z 1989 r. nosi tytuł Ściągaczki z szuflady Pana Boga), Lewa wolna (1965 r.) i Nie trzeba głośno mówić (1969 r.). W 1972 r. ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu, w 1975 r. w książce Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy J. Mackiewicz kontynuował wątek polityki Kościoła katolickiego wobec komunizmu; tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI. W latach osiemdziesiątych wydano jego wspólne z żoną wybory artykułów.

Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985, jego żona przeżyła go o niecałe pół roku. Prochy obojga małżonków spoczęły w Londynie.

Konflikt o prawa

Po śmierci pisarza prawa autorskie do jego książek na podstawie testamentu uzyskała żona, która następnie przekazała je jego długoletniemu wydawcy, Ninie Karsov-Szechter (szerzej o sprawie piszą Jacek Trznadel[2][3] oraz Włodzimierz Bolecki). Pomiędzy testamentem Mackiewicza dla Barbary Toporskiej i testamentem Barbary Toporskiej dla Niny Karsov istniał jeszcze jeden testament Józefa Mackiewicza. Podała go do wiadomości publicznej Barbara Toporska po śmierci Józefa Mackiewicza w marcu 1985 roku. Jego zawartość nigdy nie została unieważniona przez żaden dokument, a zwłaszcza przez Barbarę Toporską, która go ogłosiła w swoim „Oświadczeniu z marca 1985 roku”:

Zgodnie z wolą zmarłego Józefa Mackiewicza upoważnia się wszelkie nielegalne wydawnictwa w PRL, do przedrukowywania jego książek, pod zasadniczym warunkiem niedokonywania żadnych skrótów, adiustacji, ani też opatrywania ich wstępami, komentarzami itp. [...] Z prośbą o przedrukowanie we wszystkich pismach. (Barbara Toporska, „Kultura”, Paryż, marzec 1985).

Prawa do drugoobiegowych wydań krajowych przekazał listownie swojej córce Halinie. Jednak po 1989 roku Nina Karsov-Szechter zachowała wszelkie prawa i nie zezwala na oficjalne wydania krajowe tłumacząc to "wolą zmarłego" jej przekazaną i konsekwentnie wytacza procesy każdemu, kto bez jej zgody publikował szersze fragmenty jego dzieł. Równocześnie opublikowała w swoim londyńskim wydawnictwie "Kontra" dziewiętnaście tomów "Dzieł" Józefa Mackiewicza, które są dostępne w niektórych księgarniach w Polsce, a także w polskich księgarniach internetowych i obejmują zarówno książki wydane w Polsce przed wojną oraz na emigracji, jak i zbiory artykułów z całego okresu twórczości oraz odnalezione, a nie publikowane wcześniej teksty. W Polsce kolportażem książek Mackiewicza wydawanych przez "Kontrę" zajmuje się BDM DiSO.

W roku 1997 - w Polsce - ukazało się pierwsze wydanie polskiego tekstu dzieła pisarza poświęconego Zbrodni Katyńskiej, z dodaniem artykułów, które opublikował na temat Katynia. Książka nosi tytuł: "Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary". Ze względu na sprzeciw właścicielki praw autorskich, sąd nakazał wycofanie książki z księgarń. Książka Józefa Mackiewicza o Katyniu ukazała w wydawnictwie "Kontra" w roku 2009 jako 19 tom "Dzieł" - pod tytułem "Sprawa mordu katyńskiego".

W sierpniu 2006 roku sąd potwierdził prawo Niny Karsov do spuścizny po pisarzu, córka zapowiedziała apelację. W dniu 19 sierpnia 2008 roku, apelacja została oddalona, zaś orzeczenie I instancji wedle którego schedę po pisarzu otrzymuje Nina Karsov-Szechter zostało utrzymane w mocy. [4]

W roku 2009 Nina Karsov otrzymała nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za publikowanie utworów Józefa Mackiewicza.
Twórczość
* 1931 – Pan poseł i Julia (sztuka teatralna napisana wspólnie z Kazimierzem Leczyckim)
* 1933 − Wileńska powieść kryminalna (czterech autorów)
* 1936 – Między trzecią i siódmą (zbiór opowiadań)
* 1938 – Bunt rojstów
* 1942 - Prawda w oczy nie kole
* 1944 – Optymizm nie zastąpi nam Polski
* 1949 – Katyn – Ungesuehntes Verbrechen
* 1951 – The Katyn Wood Murders
* 1954 – Il massacro della foresta di Katyn
* 1955 – Droga donikąd (powieść)
* 1955 – Karierowicz (powieść)
* 1957 − Dno nieba (książka wydana w Polsce pod nazwiskiem Romana Lutosławskiego; trzecie wydanie ukazało się pod tytułem "Przez północ do tropików")
* 1957 – Kontra (powieść)
* 1962 – Sprawa pułkownika Miasojedowa (powieść)
* 1962 – Zwycięstwo prowokacji
* 1964 – Pod każdym niebem (zbiór opowiadań)
* 1965 – Lewa wolna (powieść)
* 1969 – Nie trzeba głośno mówić (powieść)
* 1972 – W cieniu krzyża
* 1975 – Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy
* 1984 − Droga Pani... (książka zawiera teksty Józefa Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej)
* 1984 – Fakty, przyroda i ludzie
* 1997 − Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary
* 2001 − Bulbin z jednosielca. Opowiadania i artykuły z lat 1922-1936
* 2002 − Okna zatkane szmatami. Opowiadania i artykuły z lat 1937-1938
* 2003 − Nudis verbis. Artykuły i reportaże z lat 1939-1949
* 2009 – Józef Mackiewicz. Listy, opracowania, wspomnienia, oprac. Zbigniew S. Siemaszko
* 2009 – Sprawa mordu katyńskiego. Ta książka była pierwsza

Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza

Corocznie 11 listopada od 2002 r. przyznawana jest w Warszawie Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza. Laureatami nagrody zostali:

* 2002 – Władysław i Ewa Siemaszkowie za pracę Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945
* 2003 – Marek Jan Chodakiewicz za pracę Ejszyszki. Kulisy zajść w Ejszyszkach, epilog stosunków polsko-żydowskich na Kresach, 1944-45
* 2004 – Wojciech Albiński za zbiór opowiadań Kalahari
* 2005 – Eustachy Rylski za powieść Człowiek w cieniu
* 2006 - Janusz Krasiński za powieść Przed agonią
* 2007 - Tadeusz Isakowicz-Zaleski za pracę Księża wobec bezpieki na przykładzie archidiecezji krakowskiej
* 2008 - Jarosław Marek Rymkiewicz za książkę "Wieszanie"
* 2009 - Bronisław Wildstein za książkę "Dolina nicości"

Patronat
Józef Mackiewicz jest patronem Gimnazjum nr 2 we Wrocławiu. Jego imię zostało nadane w dniu 31 stycznia 2005 r., w dwudziestą rocznicę śmierci pisarza.

Książki o Józefie Mackiewiczu

* Maria Winiarska: Czterej polscy pisarze [Herling, Hłasko, Mackiewicz, Miłosz], 1976
* Wit Tarnawski: Od Gombrowicza do Mackiewicza, 1980
* Włodzimierz Bolecki: Jedynie prawda jest ciekawa..., 1987
* Jan Maria Rokita: Myślenie polityczne w cieniu Józefa Mackiewicza, 1988
* Michał Spis: Trzeba głośno mówić, czyli o Józefie Mackiewiczu piórem antykomunisty, 1989
* Nad twórczością Józefa Mackiewicza, szkice pod red. Marka Zybury, 1990
* Włodzimierz Bolecki: Ptasznik z Wilna, 1991, 2007
* Włodzimierz Bolecki: Wyrok na Józefa Mackiewicza, 1991
* Adam Fitas: Model powieści Józefa Mackiewicza, 1996
* Dariusz Rohnka: A ja przeciwnie..., 1997
* Barbara Truchan: Józef Mackiewicz w mej pamięci, 1998
* Wacław Lewandowski: Józef Mackiewicz. Artyzm. Biografia. Recepcja, 2000
* Michał Bąkowski: Votum separatum, 2000
* Alina Prądzyńska: Józef Mackiewicz : studium biobibliograficzne, 2001
* "Józef Mackiewicz: życie, twórczość, nagroda", 2002
* Jan Zieliński: Rekontra i inne Mackiewicziana, 2004
* Włodzimierz Bolecki: Ptasznik z Wilna (wydanie drugie rozszerzone), 2007
* Grzegorz Eberhardt: Pisarz dla dorosłych, 2008
* Janusz Goćkowski:"Lewa wolna" czyli "nie trzeba głośno mówić". Światopogląd kontrrewolucjonisty, 2008
* Zbigniew S. Siemaszko: Józef Mackiewicz. Listy, opracowania, wspomnienia, 2009
* Józef Mackiewicz i krytycy (antologia tekstów), Marek Zybura (red.), 2010

źródło: www.wikipedia.pl
[edytuj opis]

Przewiń: [] []