Urodził się 16 kwietnia 1927 roku w Marktl am Inn (Niemcy). W 1944 roku został przymusowo wcielony do Wermachtu. Jednak ani on ani jego rodzina nigdy ani nie byli ani nie popierali nazistowskiej ideologii. W 1945 został internowany w obozie dla jeńców wojennych. Do seminarium monachijskiego wstąpił po zwolnieniu z obozu. 29 czerwca 1951 roku otrzymał święcenia kapłańskie.
Studiował filozofię i teologię na Uniwersytecie Monachijskim, w 1953 roku obronił pracę doktorską, a w 1957 zdobył habilitację. W marcu 1977 roku został arcybiskupem Monachium i Freisingu, a w czerwcu tego roku papież Paweł VI mianował go kardynałem. 25 listopada 1981 roku z rąk Jana Pawła II otrzymał nominację na prefekta Kongregacji ds. Nauki Wiary. W 2002 roku został wybrany dziekanem Kolegium Kardynalskiego.
Ratzinger po raz pierwszy zwrocil na siebie uwagę jako raczej liberalny teologiczny doradca przy Drugiej Radzie Watykanskiej (1962-1965). Jednak marksistowskie i ateistyczne ruchy w Europie lat 60-tych spowodowały że stał się bardziej konserwatywny, by bronić wiarę w obliczu wzrastającej laicyzacji.
Nazywany pancernym kardynałem Ratzinger stanowczo potępia aktywny homoseksualizm i małżeństwa homoseksualne.
W latach dziewięćdziesiątych wywierał presję na teologach, głównie z Azji, przeciwstawiając się głoszonym przez nich poglądom, że religie niechrześcijańskie są częścią boskiego planu wobec ludzkości. Jego wojownicza natura ujawniła się w 2000 roku, kiedy to był jednym z głownych autorów dokumentu Dominus Iesus, który wskazywał na pełnię prawdy w Kościele rzymsko-katolickim i piętnował inne wyznania jako ułomne, nieprawdziwe.
Niektórzy uważają iż Dominus Iesus doprowadził samym do zahamowania dialogu ekumenicznego. Anglikanie i Luteranie byli zszokowani taką postawą Ratzingera. Tym bardziej, że nazwał ich protesty absurdem.
Benedykt XVI jest najstarszym w chwili wyboru papieżem od 275 lat. Jest też pierwszym Niemcem od 480 lat, po Hadrianie VI (1522-1523) z Utrechtu, należącego wówczas do Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.