O głupocie

Andrzej Zwoliński

[zmień okładkę]

Głupota jest niedostatkiem, kalectwem rozumu, brakiem rozeznawania - jak twierdził Immanuel Kant. Głupota jest niezdolnością do wychwytywania związków między przyczyną i skutkiem, brakiem bystrości, szybkości myśli, siły intelektu, czy potęgi wyobraźni. Głupota to brak kojarzenia, a co za tym idzie - przewidywania i ujmowania zależności. Erazm z Rotterdamu przejawy głupoty upatrywał w wielu codziennych zachowaniach. Tak więc głupotą jest np. ukrywanie swej starości dla oddawania się uniesieniom miłosnym, uważanie się za mędrca z racji liczby przeżytych lat, poślubianie posagu a nie żony, udawanie komedii na pogrzebach i lekceważenie śmierci, rozrzutne życie, nadmierne kłopotanie się cudzymi sprawami a zaniedbywanie własnych, narażenia życia dla doraźnych korzyści, czy układanie za życia szczegółów własnych uroczystości pogrzebowych. Na stan niewiedzy człowieka może wpływać szereg czynników, które w różnym stopniu powodują, że to, co on czyni jest jego grzechem lub nie. Przykładem mogą być uczucia (passiones), określane też jako: afekt, emocje, żądza, namiętność, pożądanie - każde z tych terminów podsuwa specyficzne znaczenie i treść emocji? Niepokój, spowodowany takim czy innym zagrożeniem, które jest trudne do uniknięcia, może "ogłupić" człowieka, zniekształcić jego odczyt rzeczywistości. Ważnym pojęciem, które łączy refleksję filozoficzną z etyką, jest głupota praktyczna, rozumiana jako nieumiejętność dobrego postępowania. Platon twierdził, że to wynik braku rozeznania między dobrem i złem, a także brak wyboru tego, co jest najwyższym Dobrem. Głupi nie wie, co mu wolno, a czego nie wolno. Arystoteles zauważył, że głupi ubiega się o różnego rodzaju dobra przemijające i nietrwałe, jak zczyty, sławę i odznaczenia, a nie dobra wieczne. Przy czym głupota nie ciąży głupiemu człowiekowi. Nikt nie chce się przyznać do tego, że jest głupi - jest jak sierota bez ojca, do której nikt się nie przyznaje. Głupi nie może znieść oskarżeń o głupotę. W praktyce grzechy pomyłkowe zajmowały miejsce nawet przed umyślnymi - działania człowieka, będące wykroczeniem w zaślepieniu, świadczyły bowiem o zapomnieniu przez człowieka jego miejsca przed Bogiem, dotyczyły fundamentalnych źródeł jego czynów... Najważniejszym wezwaniem Biblii, by nie być "głupcem" i dostosować własne życie do reguł, które zapisał Bóg. Chociaż nie wszystko zależy od człowieka, to jednak wiele zależy w wyborze dobra i zła. Jeśli nie chce się przejść życia bezmyślnie, to do wielu decyzji, do jakich zmusza codzienność, potrzebna jest pewna "inteligencja etyczna". Przypomina o tym sentencja biblijna: "Unikać złego - to droga prawych, chroni życie, kto czuwa nad drogą" (Prz 16, 17).Najbardziej niebezpieczną formą głupoty jest zatwardziałość, upartość w złu. Sam gniew jest głupotą - wiąże się z utratą właściwego widzenia siebie, świata i jego spraw. Gniew mieszka w duszy głupca. Głupota jest więc podstawę wszelkiego grzechu. Człowiek jest odporny na grzech tylko wówczas, gdy jego rozum nabierze odporności na niewiedzę i błąd. Każdy grzech karmi się jakąś głupotą, jakimś "wydaje mi się", czy nielogicznym eksperymentem, który w efekcie ściąga na człowieka nieszczęście. Rozeznanie sytuacji, swoich możliwości i skutków działania mogłoby uchronić człowieka przed pójściem w nieznanym sobie kierunku. Tak więc trzeba stwierdzić, że nie tylko głupota jest grzechem, ale każdy grzech bierze się z głupoty - jest on jego uniwersalnym źródłem. Dlatego tak ważna jest troska o dar rozumu, rozeznania, mądrości, światła. Wśród konsekwencji głupoty wymienia się wiele sposobów zamazania obrazu siebie, świata i Boga. Głupota oddala od Boga, czyniąc serce człowieka opieszałym w poznawaniu siebie, świata i innych stworzeń. Jest grzechem zaniedbania lub odrzucenia możliwości, które Bóg wpisał w umysł i serce człowieka. Myśliciele w ciągu wieków namysłu nad głupotą sformułowali wiele cech, które ją opisują. Głupota jest jednak pusta, nie ma nad czym rozmyślać i czym się zająć. Dlatego opanowuje ją nuda, gdyż brak jej własnych myśli i fantazji. Na różne sposoby opisany fenomen głupoty nie daje jeszcze pełnego jej obrazu. Głupota rozwija się wraz z człowiekiem i chociaż sama jest prosta, a nawet prostacka, to wchodzi w coraz bardziej skomplikowane relacje i rzeczywistości, które pojawiają się w świecie ludzi. Czerpie, na zasadzie pasożyta, z mądrości, wykoślawiając jej dorobek i owoce.Dla świata duchowego najpoważniejszym problemem pozostaje jej rola w kształtowaniu grzeszności człowieka, wyprowadzaniu go na manowce ducha, ku niepewnym drogom, które nie prowadzą donikąd, czyli skazują na błądzenie. (fragment książki) Najnowsza książka ks. Andrzeja Zwolińskiego jest poświęcona fenomenowi głupoty w różnych aspektach: filozoficznym, naukowym, biblijnym, religijnym, duchowym. Autor omawia również pojęcia ściśle powiązane z głupotą: pychę, manipulację, kłamstwo, przesądy i zabobony, magię, demagogie.
[edytuj opis]