Zuzanna Ginczanka

Poetka, satyryczka z kręgu Skamandra i "Szpilek". Urodziła się w 1917 roku w Kijowie, zginęła w 1944 w Krakowie.

Zuzanna Ginczanka (właściwie Sara Polina Gincburg) uważana była za jedną z najzdolniejszych poetek dwudziestolecia międzywojennego. W swoich utworach odwoływała się do poetyki Skamandra ("obniżenie tonu", słownictwo potoczne, witalizm) i Leśmiana (liczne neologizmy), a w ostatnich przedwojennych tekstach bliska była katastrofizmowi Czechowicza czy żagarystów. Jej talent nie zdążył w pełni się rozwinąć - Ginczanka zginęła pod koniec drugiej wojny światowej, rozstrzelana w Krakowie.

Urodziła się w Kijowie, wychowała w Równem na Wołyniu, w mieszczańskiej rodzinie żydowskiej. Zafascynowana m.in. poezją Tuwima i prozą Ewy Szelburg-Zarembiny, samodzielnie nauczyła się języka polskiego (w jej domu mówiło się po rosyjsku). Debiutowała utworem Uczta wakacyjna (1931) zamieszczonym w gazetce polskiego gimnazjum w Równem, do którego uczęszczała. W 1934 roku jej wiersz Gramatyka został wyróżniony na Turnieju Młodych Poetów ogłoszonym przez "Wiadomości Literackie". Studiowała pedagogikę na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, intensywnie uczestniczyła w życiu literackim i towarzyskim. Powszechnie podziwiana za swój talent i urodę, stała się legendą przedwojennej Warszawy. Bywała w ulubionym lokalu skamandrytów - kawiarni Ziemiańskiej - przyjaźniła się z Julianem Tuwimem, a także Witoldem Gombrowiczem.

Publikowała w "Wiadomościach Literackich" i "Skamandrze". Od 1936 współpracowała z tygodnikiem satyrycznym "Szpilki", gdzie ukazywały się m.in. jej zjadliwe satyry przeciw rosnącemu antysemityzmowi i faszyzmowi. W 1936 wydała swój jedyny tomik poezji - O centaurach.

Pierwsze lata wojny spędziła we Lwowie, gdzie dostała pracę księgowej i wyszła za mąż za krytyka sztuki Michała Weinziehera. Musiała maskować swoje pochodzenie, co nie było łatwe ze względu na ogromną - i typowo semicką - urodę. Na Ginczankę - jako ukrywającą się Żydówkę - złożyła donos niejaka Chominowa, gospodyni kamienicy, gdzie poetka mieszkała. Mimo to udało jej się uciec przed policją, a samo zdarzenie - oraz liczne inne wypadki denuncjacji i szabru - Ginczanka upamiętniła w przepełnionym goryczą wierszu Non omnis moriar, jednym z najbardziej przejmujących świadectw cierpienia Żydów, jakie powstały w polskiej literaturze.

W 1942 wraz z mężem znalazła bezpieczne schronienie w Krakowie. Jesienią lub zimą 1944 aresztowało ją gestapo. Została rozstrzelana na dziedzińcu więzienia przy Montelupich, zaledwie kilka tygodni przed wejściem do Krakowa Armii Czerwonej.

Młodzieńcze wiersze Ginczanki - zmysłowe, głoszące pochwałę życia i nieraz drastycznie odwołujące się do kobiecej biologii i fizjologii - wyrastają z buntu przeciw mieszczańskiemu wychowaniu. Sensualizm jednak stanowi u poetki drogę do poznania rzeczywistości oraz jest wyrazem wiary w to, że materia słowa poetyckiego może stanowić ekwiwalent rzeczywistości. Od początku swojej drogi twórczej Ginczanka opisuje świat również przez odwołania do mitów i tradycji kultury: mitologii Dalekiego Wschodu (wczesny cykl Chińskie bajki o La-licie - gejszy ulepionej z gliny i ożywionej przez zakochanego mężczyznę), mitologii starogermańskiej (wiersz Zygfryd), a także do motywów i wątków z kultury śródziemnomorskiej (np. centaury) oraz żydowskiej (wiersz Poznanie, którego bohaterami są Adam i Ewa; nawiązania do Pieśni nad pieśniami). W późniejszych utworach poetki zmysłowe doświadczanie rzeczywistości ustąpi miejsca poznawaniu świata przez pryzmat kultury.

Przesłanie artystyczne Ginczanki to "heroiczna radość" z samego istnienia, choćby nawet naznaczonego egzystencjalnym niepokojem czy obcością (poetka nieustannie - w wierszach i w życiu - podkreślała swoją odmienność, osobność, wynikającą z żydowskiego pochodzenia). Jej poszukiwania w zakresie języka poetyckiego (odwoływała się do Leśmiana, poetyki awangardy i futurystów) oraz bezkompromisowość w przedstawianiu doświadczeń kobiety i Żydówki pozwalają przypuszczać, że w przedwcześnie zmarłej Ginczance polska poezja XX w. utraciła wybitny talent.

Poezje:
O centaurach. Wydawnictwo J. Przeworskiego, Warszawa 1936.
Wiersze wybrane. Wybrał i wstępem opatrzył Jan Śpiewak. Czytelnik, Warszawa 1953.
Udźwignąć własne szczęście. Wstęp i opracowanie Izolda Kiec. Brama - Książnica Włóczęgów i Uczonych, Poznań 1991.
O poetce pisali:
Michał Głowiński, "O liryce i satyrze Zuzanny Ginczanki", "Twórczość", 1955, nr 8.
Jan Śpiewak, "Zuzanna, gawęda tragiczna", [w tegoż:] Przyjaźnie i animozje. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959.
Izolda Kiec, Ginczanka. Życie i twórczość. Wydawnictwo Obserwator, Poznań 1994.
Agata Araszkiewicz, Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki. Fundacja Ośrodek Informacji Środowisk Kobiecych OŚKA, Warszawa 2001.

Józef Łobodowski poświęcił Ginczance tom wierszy Pamięci Sulamity, w którym przedstawił poetkę jako znakomitą artystkę i idealną kochankę - współczesne wcielenie Oblubienicy z Pieśni nad Pieśniami (Józef Łobodowski, Pamięci Sulamity. Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto 1987).

źródło zdjęcia: autor nieznany, domena publiczna
[edytuj opis]