Jan Nowak Jeziorański

Jan Nowak-Jeziorański (właśc. Zdzisław Antoni Jeziorański), (ur. 3 października 1914 r. w Berlinie, zm. 20 stycznia 2005 r. w Warszawie) – polityk, politolog, działacz społeczny, dziennikarz i żołnierz AK, cichociemny. W latach 2002-2005 Honorowy Członek Rady Fundacji Centrum Twórczości Narodowej. Założyciel i Honorowy Przewodniczący Rady Kolegium Europy Wschodniej. Od 2004 roku wręczana jest corocznie Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

Jan Nowak to jego pseudonim okupacyjny. Pod tym nazwiskiem występował także przed mikrofonami Radia Wolna Europa. Naprawdę nazywał się Zdzisław Jeziorański. Był synem Wacława (zm. 1918), urzędnika Towarzystwa Ubezpieczeniowego "Przezorność", i Elżbiety z Piotrowskich (zm. 1975).
Pochodził od potomka frankistów Aleksandra Jana, dziedzica Dłużniewa w pow. płockim w r. 1829, i jego żony Teresy z Wołowskich, którego dziadek przeszedł w 1759 r. z wiary żydowskiej na katolicyzm, przyjmując chrzest we Lwowie z imieniem Józef. Urodził się w nocy z 2 na 3 października 1914 w Berlinie, jednak często błędnie jako jego miejsce urodzenia podawana jest Warszawa. Uczęszczał do IV Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Po ukończeniu studiów ekonomicznych w 1936 roku był starszym asystentem w katedrze ekonomiki Uniwersytetu w Poznaniu. Ukończył 29 czerwca 1937 r. Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego i został skierowany do odbycia dalszej służby wojskowej w 2 Dywizjonie Artylerii Konnej im. Józefa Sowińskiego. Jako bombardier podchorąży artylerii, w 1939 został wzięty przez Niemców do niewoli na Wołyniu. Po ucieczce z niewoli, od 1940 roku działał w podziemiu AK w Akcji "N" – zakonspirowanej komórce rozprowadzającej materiały propagandowe, których celem było obniżenie morale żołnierzy niemieckich. Od 1940 lub 1941 roku pracował także w administracji niemieckiej.

W lipcu 1944 dotarł do Warszawy jako ostatni kurier-cichociemny przed wybuchem powstania warszawskiego, a w przeddzień kapitulacji, działając z rozkazu komendanta AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego przedarł się do Londynu, wywożąc setki dokumentów i zdjęć. Jako emisariusz Armii Krajowej zyskał sobie przydomek Kurier z Warszawy. Używał wówczas fałszywych dokumentów, w których występowało nazwisko Jan Nowak oraz data urodzenia 15 maja 1913 roku, często błędnie podawana jako faktyczna data urodzin Zdzisława Jeziorańskiego.

Podczas powstania warszawskiego wziął ślub z Jadwigą z Wolskich, łączniczką "Gretą". Ich ślub był odprawiony w przerwie między pogrzebami. Trwał zaledwie 7 minut. W kościele nie było ani jednego całego witraża, pod stopami chrzęściło szkło. Za dekoracje posłużyły petunie zerwane z balkonu pobliskiego domu, a za ucztę weselną – puszkowane sardynki z brytyjskich zrzutów. Jadwiga Wolska-Jeziorańska zmarła w 1999 roku w Stanach Zjednoczonych.

Po wojnie pozostał na Zachodzie, mieszkając w Londynie, Monachium i Waszyngtonie. W latach 1948-1951 pracował w redakcji polskiej brytyjskiej rozgłośni BBC. Jego działalność w Wielkiej Brytanii pomogła w uświadomieniu zachodniej opinii publicznej o skali zbrodni hitlerowskich na terenie Polski. W 1952 podjął się kierowania polską sekcją Radia Wolna Europa, którą kierował nieprzerwanie do 1976 roku.

Po odejściu z RWE w 1976 r., przez 20 lat działał w Kongresie Polonii Amerykańskiej (dyrektor krajowy 1979-1996), był też konsultantem Narodowej Rady Bezpieczeństwa USA. Przez wiele lat był aktywny na forach polonijnych, a dzięki znaczącym wpływom w elitach władzy USA odegrał istotną rolę w przyjęciu Polski do NATO.
Po raz pierwszy po wojnie przyjechał do Polski w sierpniu 1989 na zaproszenie Lecha Wałęsy. Potem już regularnie odwiedzał kraj.

W wyborach prezydenckich w 1995 r. Nowak-Jeziorański poparł Lecha Wałęsę, uważając go za gwarancję kontynuacji prozachodniej polityki zagranicznej Polski. Został przez niego zaproszony do debaty telewizyjnej z Aleksandrem Kwaśniewskim, któremu wspólnie z Jerzym Markiem Nowakowskim zadawał pytania.

W 2000 roku początkowo miał zamiar zachęcać do bojkotu wyborów prezydenckich z powodu zapowiadającej się ponownej elekcji Aleksandra Kwaśniewskiego. Ostatecznie, za namową Adama Michnika, poparł kandydaturę Andrzeja Olechowskiego.

Zwycięstwo Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach parlamentarnych w 2001 r. uznał za ważny krok w kierunku integracji z Unią Europejską[potrzebne źródło] i, mimo swego sceptycznego podejścia do lewicy postkomunistycznej, w wywiadzie dla polskiego radia powiedział: Ja mogę nie lubić tego rządu, ale on został wyłoniony w wolnych wyborach i jest moim rządem, bo jest rządem polskim.

W lipcu 2002 r., po 58 latach emigracji, Jan Nowak-Jeziorański wrócił do Polski i zamieszkał na stałe w Warszawie, przy ulicy Czerniakowskiej 178a. Nawiązując do tytułu książki Polska z oddali stwierdził wówczas: Przychodzi moment, kiedy nie wolno patrzeć na kraj z oddali. Dlatego postanowiłem patrzeć na Polskę z bliska.

W grudniu 2002 roku na dzień przed finałem negocjacji z Unią Europejską powiedział, że gdyby Polska pozostała poza Unią, to prędzej czy później utraciłaby niepodległość. Był przekonany, że nie ma alternatywy dla integracji Polski z Unią.

W listopadzie 2002 r. prezydent Litwy Valdas Adamkus uhonorował go obywatelstwem litewskim, w uznaniu jego zasług we wspieraniu Litwy w dążeniu do NATO.

Nawoływał do wzięcia udziału w referendum akcesyjnym w czerwcu 2003 r. i głosowania za integracją. Sam jako pierwszy stawił się w swoim lokalu wyborczym. Mówił, że to jest najważniejsze głosowanie w jego życiu, bo "przesądzi o kierunku i rozwoju gospodarczym Polski może na stulecia".

Zabrał głos w debacie jaka rozgorzała na tle zaangażowania się Polski po stronie USA w konflikcie irackim. Według niego, samo wysłanie polskich wojsk do Iraku było błędem, ale kiedy już do tego doszło, Polska – jego zdaniem – powinna stanowczo domagać się od Waszyngtonu konkretnych korzyści w zamian za militarną pomoc w Iraku.
Przez wiele lat Nowak-Jeziorański był związany z Polskim Radiem. Pierwszy raz wystąpił w latach 30. w audycji harcerskiej, mając 16 lat. Podczas okupacji współpracował z powstańczym radiem "Błyskawica", gdzie przekazywał warszawiakom informacje o najnowszych wydarzeniach z frontu. W 1994 rozpoczął cykl felietonów "Polska z oddali", nadawanych w Programie I Polskiego Radia. Następnie wygłaszał cykliczne komentarze pod tytułem "Polska z bliska".

Polskie Radio przyznało mu nagrodę Złotego Mikrofonu i odznakę honorową Polskiego Radia. W 2002 Jan Nowak-Jeziorański został uhonorowany Diamentowym Mikrofonem za niepowtarzalną rolę, jaką odegrał kierując Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa oraz promując przemiany dokonujące się w Polsce, a zwłaszcza przystąpienie Polski do NATO oraz proces integracji z Unią Europejską. W tym samym roku radiowe studio S-4 otrzymało imię "Radia Wolna Europa".

Źródło: www.wikipedia.pl
[edytuj opis]