Król Życia pod kluczem

'Król Szczurów' to powieść historyczna dotycząca traktowania jeńców podczas drugiej wojny światowej, oparta na przeżyciach autora - Jamesa Clavella.

Akcja książki toczy się w japońskim obozie jenieckim w Singapurze - Changi, w roku 1945, gdzie zostało zatrzymanych tysiące żołnierzy alianckich. Tytułowy bohater, Król, dzięki sprytowi, sile i inteligencji zyskuje posłuch wśród pozostałych współwięźniów. Swój pobyt w obozie organizuje w sposób wygodny, nigdy nie brakuje mu żywności, pieniędzy czy ubrań, co spotyka się z ogromną zawiścią i zazdrością współtowarzyszy.

Tamci akceptują ten podział, z dnia na dzień coraz bardziej poddając się rozkładowi osobowości. Król prowadzi własne interesy, a całość jego wysiłków skupia się na upłynnieniu pewnego brylantu - najcenniejszego przedmiotu w całym Changi. W międzyczasie Król zaprzyjaźnia się z kapitanem RAF - Peterem Marlowem - osobą honorową i przepełnioną szacunkiem dla służby. Obaj uczą się od siebie wiele.

Więźniowie toczą swą obozową egzystencję, dzień w dzień stawiając czoła przeciwnościom losu, coraz mniej wierząc w swą wolność i życie poza obozem. Żyją wspomnieniami, marzeniami, stopniowo pogrążając się w psychicznym letargu. Wszystko zmienia się z chwilą zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki. Jeńcy nie wiedzą, w jaki sposób przystosować się do nowych okoliczności.

Sam tytuł, którym mianowano kaprala Kinga - Król Szczurów, nie jest z całą pewnością jednoznaczny. Król, mimo rangi niższej niż wielu oficerów, był w stanie zdobyć nad nimi przewagę psychiczną. Nad nimi, jak i nad strażnikami. A wiadomo, że tylko najsilniejszy i najsprytniejszy zostaje królem. Sam przydomek zyskał on zarówno dzięki handlowi szczurzym mięsem, jak i w sposobie postępowania z innymi.

Wojna zmusza wielu do walki w imię niepojętych idei, interesów czy obrony i honoru. W obozie Changi można było znaleźć żołnierzy z powołania, jednak większą część stanowili ci, którzy przed wojną nie mieli z wojskiem nic wspólnego. Clavell udowadnia więc, że wojna potrafi zmienić każdego; że zmienia ludzi w zwierzęta, odbiera godność, tożsamość czy zmusza do rozłąki z bliskimi, w czasie, gdy tej bliskości człowiek potrzebuje najwięcej.

Sięgając po tę książkę, oczekiwałam powieści bardziej psychologicznej niż historycznej. Każdemu, kto myśli podobnie, zwracam więc na to szczególną uwagę. Powieść Clavella jest napisana prawdziwym, pisarskim stylem. Ważne są także przemyślenia autora na temat Boga, życia, śmierci, wojny czy honoru zestawione z realiami obozowymi.

Polakom nie jest obcy nurt powieści obozowych. Tu jednak sytuacja więźniów jest nieco odmienna od tej, z którą spotykamy się np. u Herlinga-Grudzińskiego czy Borowskiego. W każdym z przypadków jednak człowiek uwięziony dąży do tego, by przeżyć za wszelką cenę.

Zapewniam jednak, że warto po nią sięgnąć.