Śmietnik historii

"Popiół i diament" jest książką, w której opowiedziane są losy kilku a nawet kilkunastu ludzi. Ponieważ wszyscy znamy adaptację filmową A. Wajdy, więc automatycznie koncentrujemy się na postaci Maćka Chełmickiego, choć - tak naprawdę - jest on tylko jednym z dramatis personae książki, wcale przy tym nie najważniejszym. Obok młodego AK-owca mamy bowiem całą galerię niesamowicie barwnych postaci: ideowy komunista Szczuka, redaktor Pieniążek i - postać chyba obecnie najpopularniejsza - karierowicz Drewnowski, to tylko niektóre z nich.
Pierwotnie powieść miała dotyczyć jedynie wątku adwokata, który w obozie został kapo, ale w rezultacie mamy wielogłos na temat nowo powstającego porządku społecznego. Kapitalną panoramę powojennego społeczeństwa, rozdartego wojną domową i latami okupacji.
Przy czym i to należy powiedzieć otwarcie, sympatie autora są raczej po stronie nowej. komunistycznej władzy, która poprzez UB i wojsko chwyta żelazną garścią zdemoralizowane wojną państwo. Kossecki i Maciek Chełmicki budzą u autora jedynie litość, jako przegrani na starcie ludzie. Odrzuceni przez historię na boczny tor. Broniący się jeszcze, ale ze świadomością, że ma to wyznaczony oczywisty koniec, w postaci ubeckiej kuli w tyle czaszki.
I takim obrazem kończył się też film Wajdy, w którym Chełmicki umierał głupio pośród rozrzuconych śmieci.
Piękna powieść, nawet jeżeli autor uległ gorączce rozumu...